Li gorî daneyên Baroya Wanê, di navbera 2024-2025'an de bi 27 sûcên cuda 2 hezar û 299 jin û zarok hedef hatine girtin. 

 

Seroka Navenda Mafên Jinan a Baroya Wanê Jiyan Ozkaplanê li ser kuştinên jinan, mirinên gumanbar û tundiya li bajêr ku di salên dawî de zêde bûne, nirxandin kir.

 

PIRSGIRÊKEKE PIRALÎ  

 

Jiyan Ozkaplanê diyar kir ku tundiya li dijî jinan pirsgirêkeke piralî ye û got: "Li vir, em dikarin li ser tevliheviya avahiya civakî û aliyên qanûnî biaxivin. Mixabin, feraseta civakî û avaniyên civakî yên ku aliyê qanûnî pêş dixin bûne faktoreke girîng û bibandor di zêdebûna tundiya li dijî jinan de. Bi rastî, yek ji sedemên herî girîng têgihîştina bêcezatiyê û pratîkên dadwerî ye. Ceza dikarin bi piranî li ser kaxezê bimînin. Her çend sûcdar bi cezayê muebetê yê girankirî re rû bi rû bimîne jî, ceza ji ber 'tehrîka neheq' tên kêmkirin. Ev pratîk, di encamê de, sûcdaran cesaret dike."

 

Jiyan Ozkaplanê diyar kir ku di civakê de ji bo tundiya li dijî jinan psîkolojiya "parastinê" pêş ketiye û got: "Di dozên sûcî yên li Tirkiye û Kurdistanê de, ji bo 'reftarên baş', ji bo 'tehrîka neheq' ceza dikarin werin kêmkirin, an jî carinan, mixabin, ji bo parastina mêr dikare biryar were rawestandin. Em dikarin bi beraetan re jî rû bi rû bimînin. Biryarên bi vî rengî sûcdar cesaret dikin."

 

Jiyan Ozkaplanê bal kişand ser zêdebûna tundûtûjiyê di polîtîka û pratîkên pergalê de û got: "Em 'beyana jinê' esas digirin. Lêbelê, ne dozger û ne jî dezgeha sepandina qanûnê qet daxuyaniya jinê li ber çavan nagirin. Ji jinan her tim 'delîl' tên xwestin. Ev yek di jinan de bêbaweriyê çêdike. Ev sûcdar bi hostetiyeke mezin vê yekê dikin. Di salên dawî de, me dît ku ji rêgeza 'beyana jinê girîng e' dûrketinek çêdibe. Mînak, tewra di dozên sûc ên giran de jî ku li ser beyana jinê tê sekinandin, sûcdar dikare bi hêsanî were beraetkirin. Ev rewş dest pê kiriye ku zêde bibe. Kiryarên wiha ji bo sûcdaran hesteke rihetiyê diafirînin, tirsa ji cezayê ji holê radikin. Jinek dikare bi hêsanî bikeve rewşek 'Ez dikarim çi bixwazim pê bikim.'"

 

Jiyan Ozkaplanê mirina biguman a Rojîn Kabaîşê wekî mînakek ji lêpirsîn û darizandinên berdewam nîşan da û got: "Bersûcên kuştina Rojîn Kabaîşê ji salekê zêdetir winda ne. Sedemên nebûna lêpirsînek bibandor, bêkariya dozgeran û raporên bi zanebûn an nezanî yên karmendên ATK'ê xemsar in." Jiyan Ozkaplanê destnîşan kir ku darizandin ji newekheviya zayendî hêzê digirin û newekheviya zayendî ji darizandinan xurt dike. Jiyan Ozkaplanê diyar kir ku her çend êriş û tundûtûjiya li dijî jinan li her derê Tirkiyeyê çêdibe jî, jinên li Kurdistanê vê tundûtûjiyê bi awayekî pirqatî dijîn. Jiyan Ozkaplanê wiha domand: "Tundûtûjiya ku behsa wê tê kirin dikare ji Stenbolê heta Wanê cûda bibe. Erê, tundûtûjiya li dijî jinan li her derê Tirkiyeyê heye, lê rewş li Kurdistan û Wanê cuda ye. Divê em sedema vê cudahiyê bipirsin. Ji aliyekî ve, mekanîzmayên li vir, ji polîs bigire heya dozgeriyê, dibe ku ji ber nasnameya wan bi awayekî cûda nêzîkî jinan bibin. Zîhniyeta 'bi rastî jî ew kurd in' dikeve dewrê. Ev yek hem tundûtûjî û hem jî bêbaweriyê di navbera jin û zarokan de li vir diafirîne. Ji aliyekî din ve, li vir sûcdarên bi kincên fermî hene. Ew tundûtûjî û komkujiyan dikin. Dibe ku ev li Tirkiyeyê ne tiştekî asayî be, lê li Kurdistanê em bi hêsanî rastî vê rewşê tên. Li vir rewşek sîstematîk heye. Van sûcdaran jî xweragirîyek heye. Ew dikarin bi hêsanî bi zihniyeta 'Her çi dibe bila bibe ew kurd in, tiştek bi min nayê, dewlet dê min biparêze' tevdigerin."

 

Jiyan Ozkaplanê îşaret bi pêwîstiya têkoşîneke radîkal û berfireh a li dijî newekheviya zayendî kir. 

 

MA / Ceylan Şahînlî